Kiedy można zostać zwolnionym z kosztów sądowych?
Sądowy spór często kojarzy się z wydatkami. Istnieje jednak instytucja zwolnienia z kosztów sądowych, dzięki której można sądzić się za darmo – tzw. prawo pomocy.
Prawo do sądu ma każdy, bo gwarantuje je konstytucja. Dlaczego więc miałoby ono być odbierane przez ograniczone zdolności finansowe? Każda procedura sądowa przewiduje instytucję zwolnienia z kosztów sądowych. Prawo pomocy jest możliwe np. w postępowaniu sądowo-administracyjnym.
W takim postępowaniu teoretycznie trzeba uiścić opłaty sądowe, czyli wpis i opłatę kancelaryjna oraz zwrot wydatków. Obywatelowi, którego środki finansowe nie pozwalają na uiszczenie podstawowych opłat, przysługuje prawo do zwolnienia z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Przysługuje ono np. osobom skarżącym działanie, bezczynność organu lub przewlekłe prowadzenie postępowania w sprawach np. z zakresu pomocy i opieki społecznej. Aby uzyskać taką pomoc, należy złożyć wniosek. Może być on złożony zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i w jego toku. Taki wniosek jest darmowy.
Warto jednak zaznaczyć, że prawo pomocy obejmuje nie tylko zwolnienie od kosztów sądowych, lecz także przyznanie profesjonalnego pełnomocnika, tj. w zależności od potrzeb: adwokata, radcę prawnego, doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego. Wiadomo jednak, że o prawo pomocy będą się ubiegać osoby będące w różnych sytuacjach majątkowych, dlatego należy dodać, że prawo pomocy może przysługiwać zarówno w zakresie całkowitym, jak i częściowym.
Zakres całkowity obejmuje zwolnienie z kosztów plus przyznanie pełnomocnika. Natomiast pomoc w zakresie częściowym może obejmować zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków, albo od wydatków i opłat sądowych. Częściowe zwolnienie od opłat czy wydatków może obejmować ich ułamkową część, ewentualnie określoną kwotę. Prawo pomocy w zakresie częściowym może też dotyczyć tylko i wyłącznie ustanowienia pełnomocnika.
Komu przysługuje prawo pomocy? Zarówno osobom fizycznym, jak i firmom. Pełne prawo pomocy uzyska się wówczas, gdy się wykaże, że nie jest się w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. W zakresie częściowym zaś wtedy, gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Wniosek składa się na specjalnym formularzu urzędowym. Powinien on zawierać oświadczenie obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach oraz – w przypadku osób fizycznych – dokładne dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenie o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym (to wyklucza prawo do pełnomocnika). Oświadczenia te składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej. Osoba, której oświadczenie będzie niezgodne z prawdą, musi liczyć się z poniesieniem odpowiedzialności.
Gdy oświadczenie zawarte we wniosku okaże się niewystarczające do oceny stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego, wnioskodawca może zostać wezwany do złożenia dodatkowych dokumentów, np. zeznań podatkowych czy wyciągu z rachunków bankowych.